Marie Antoinette'in Suçu Ne?

Tarih anglosaksonların tuhaf espri anlayışı üzerine şekileniyor ve Marie Antoinette Suçsuz. Aslında neresinden başlayacağıma henüz karar veremdiğim bir konu bu. Ama yazmazsam önce üşenip, ardından boşverip, derken kısa süre içinde unutuyorum ve uçup gidiyor böyle güzide konular zihnimin berrak bölgelerinden karanlık kenarlarına doğru. Sonra bir daha hatırla hatırlayabilirsen.

Öncelikle şu ingilizlerin espri anlayışında zere kadar hazetmediğimi belirteyim. Fransızların ülkemizi kendi dillerinde Turquie olarak adllandırmasının ardından, bu kelime okunduğu zaman duyulan sesin kendi dilindeki hindi kelimesini andırması üzerine ve Osmanlı'nın alay edilecek hale düşerek tarihin tozlu sayfalarına itilmiş olmasının kendisine verdiği hazla ingilizin biri ülkemizi kendi diline Turkey olarak tercüme etmiştir. Ne kadar komik. Biri lafı gerisinden anladı, üzerine espri inşa etti diye onlarca yıldır Turkey aşağı, hindi yukarı. (Fransızca da "grec" kelimesinin hem "yunanlı" hem de "hırsız" anlamına gelmesi yunanlıları çılgına çevirmiş ne yapıp ne edip fransızların dillerinden sözlüklerinden bu kelimeyi çıkarmasını sağlamışlardı seneler önce. Ama nerede bizde böyle bir dirayet.)

İngilizin espri anlayışından nasibini alan bir biz değiliz elbette, avusturyalı bir prenses Marie Antoinette zamanı geldiğinde zamanının usullerine göre bir mantık izdivacı yapmış, sırası geldiğinde Fransa kraliçesi olmuş ardından da boynu giyotin altında ortasından ikiye ayrılmıştır. Kafası hasır sepete, vücudu dizleri üzerinde. Kadına verilen bu insanlık dışı ceza yeterli görülmemiş olsa gerek kendisinin etmediği bir laf da onunla anılır olmuştur; "Ekmek bulmazsanız pasta yiyin!".

Bu sözün fransızcası "Qu'ils mangent de la brioche" gelin görün ki, ingilizin diline düşünce olmuş olan, bu sözü "Let them eat cake" olarak çevirmeyi uygun bulmuş herifin teki. "Brioche", "cake"e dönüşünce edilen lafın anlamı tamamen değişiyor. Nasıl mı? Cake ingilizcede pastaya verilen isim, ancak fransızcada brioche denilen nesnenin pasta ile alakası yok. Bu lafı n biraz sonra açıklayacağım asılolarak edildiği vakit Fransa'da kanunlar uyarınca ekmek fırınlarında iki çeşit ekmek üretiliyor birisi normal ekmek diğeri ise brioche adı verilen yumurtalı ekmek. İkisi de aynı fiyata satılıyor. Ekmek bulamadığını haykıran insanlara "gidip pasta yesinler" demekle "Brioche yani diğer ekmekten yeseler ya" demek arasında büyük bir empati farkı var.

Marie Antoinette'in bu sözü ettiğine dair kayıtlı bir belge yok, bilakis Fransız devriminden bir yıl kadar önce Avusturya'daki ailesine yazdığı mektuplarda un kıtlığı çeken halka ne kadar üzüldüğü onlara nasıl yardımı dokunacağını bilemediğini anlatmakta.

Jean-Jacques Rousseau'nun 1769 yılında yayınlanan "İtiraflar" isimli kitabında geçer bu ifade. Bu tarih Marie Antoinette'in evlenmek üzere Fransa'ya doğru yola çıkışıdan tam bir yıl öncedir. Hatta yazar, M. Antoinette daha on yaşındayken kaleme aldığı mektuplarda da bu hikayeyi anlatır. Rousseau; yaklaşık yüz yıl kadar önce bir ispanyol prensesin bu sözü söylediğini yazmıştır, bu prenses de sonradan Fransa Kralı XVI. Louis'in karısı olan Kaliçe Maire-Therese'dir.

"Let them eat cake" sözü de bir güzel dünyayı sarmıştır, Marie Antoinette'in kesik boynundan aşağıya doğru yafta gibi sallanmıştır. İngilizin espri anlayışı yüzyıllardır değişmemiştir.