Böyle

TDK selfie kelimesine yıllar önce fotokopi için belirlediği tıpkı çekim ayarında bir kelime uydura dursun; kes, yapıştır ve sil kelimeleri epeydir böyle:

Ört & Bas

Bıkmadınız mı hergün azarlanmaktan, hakaret işitmekten ve yalan dinlemekten?

Vicdanınıza, kulaklarınıza ve kaldıysa eğer kendinize olan saygınıza yazık.

Ucuz

Beyinlerine by pass yapmış okumuş cahilerin başlattığı linç hareketinin geldiği son nokta an itibariyle şudur.

Ülkemizde adam harcamak en ucuz şeydir.

Suyun Her Bir Yanı

Çalışanların çalıştıkları yere göre - her açıdan - güvenlikleri farklı bakanlıkların sorumluluk alanına girmeli. Sözgelimi;

Yerin üstünde çalışanlardan ayrı bir bakan,

Yer altında çakşanlardan bir bakan,

Su altında çalışanlardan başka bir bakan,

Su üstünde çalışanlardan bambalka bir bakan.

Böylelikle bir facia mı yaşandı diyelim - Allah dilimizden alsın o ne çirkin bir lakırdı? - hangi bakanın bu konuya el atacağını bir çırpıda bilebiliriz hem de bakanlar şaşırmamış olur, hem de sayıları artacağından (bunun danışmanı, baş danışmanı, çalışanları bir alay üdürleri de var) işsizlik sorunumuz da önemli ölçüde azalır. 

Doktor, Doktora Baksana!

Adam tepen adama rapor veren doktoru afişe etme rüzgarına kapılmış doktorlar; birinden aldıkları fotoğrafı öbürüne yönlendirme yarışındalar. Biz ne iyi doktoruz hayatımız boyunca hiç sahte rapor vermedik demeye getiriyorlar.

Sorularım vicdanlarına by pass çekip tıfıl görünümlü vesikalık resmi oradan oraya yönledniren doktorlara:

Bu adamı bu şekilde afişe etmeden evvel "Buna rapor ver!" denildiğinde önündeki seçenekleri de bilmemiz doğru olmaz mı?

Bu filmin en kötü adamı bu mu? Bu yüzden mi parmaklarımız onu işaret ediyor?

Öyle doktorlar var ki; kendi çevresindeki bir insana soğuk algınlığı geçirdiği anda bile rapor vermez iken, gelecekte işlerinin düşme ihtimali bulunan kişilerin evladına hiçbir tıbbi sıkıntısı yokken bile hasta raporu verebiliyor. Gelecekte menfaat beklemediği yere trnağını sürmezken menfaat gelecek yere gereken raporu vermekte sakınca görmeyen doktor sayısı azımsanacak miktarda değil.

Gözyaşları...

Muamma

bugün ne çocuk kitapları

kimi realiti şov yıldızlarının kalbi

ne şöhretlerine ilişkin tutku

diziler ve desenler arasında

bir bakıyorsunuz hınzır sizi süzüyor

bakıyorsunuz pespembe 

ciddiyetini korumaya çalışıyor

bazıları şablonlardan ibaret

yine Pera'da

on yahudi portresi

İstanbul'da Bizans ikonografisi

            ikon ustaları

            endüstri

            imgeler

orijinal ile kopya arasındaki sınırlar

hâlâ muamma

Buradan paylaşmayı ihmal etmiş olsam da Gazeteden Şiir Karalamaca oyunum hala devam ediyor. Elimdekilerin sayısı otuzu geçti. Yukarıdaki şiir Radikal Gazetesi'nin 7 Mayıs 2014 tarihli Kültür ve Sanat köşesindeki, Herkes için Warhol başlıklı yazıda gizlenmişti. Bazı yerlerini karalayınca bulması kolay oldu. 

Hayalsiz Olur mu?

Dün 13-14 yaşlarında bir grup öğrenci ile öykü atölyemizin ilki için toplandık. Yazma heveslisi bu gençlere bir hafta önce bir kompozisyon ödevi vererek; kendilerini anlatmalarını istemiştim. On cümleden kısa olmaması gereken bu çalışmanın üç de engeli vardı: kendilerini şemsiye, rüzgar ve çanta kelimlerini kullanarak anlatacaklardı. 

Bize ayrılan salona girdiğimde 25 çift meraklı göz ile karşılaştım. Biri hariç hepsinin ödevi hazırdı ve okumak için sabrsızlanıyorlardı.Öncelikle kısa öyküye dair çok kısa notlarımı eğlenceli olduğunu düşündüğüm cümle tamamlama oyunları ile paylaştım onlarla. Okuru dikkate almadan ama okuyacakların ilgisini de canlı tutarak yazmaları için ne gibi çözümler üretebileceğimizi tartıştık. Gözlemin öneminden bahsettim. Gelen sorular işimi kolaylaştırır nitelikteydi. 

Sonra içlerinden yedi öğrenci yazdıkları kompozisyon ödevini okudu. Tahmin ettiğimden başarılıydı yazdıkları. İçlerinde, en başından beri susarak not almış olan birine "sen de oku" dedim. Çekinerek başladı. Adeta büyülü gerçekçilik ödevi gibiydi yazdıkları. Bir çanta üzerinden kendini anlatması, hepimizi başka dünyalara uçurmaya yetti. O kadar mutlu oldum ki: 

"Sen çok kitap okuyorsun değil mi?"diye sordum ona. 

Yanıt oarak evet anlamında gözlerini kapattı. Bunu yaparken yanakları kıpkırmızı olmuştu. Mutlu olma sırası ondaydı 

Atölyemizin ilk bölümünün sonlarına geliyorduk; Etgar Keret'in "Maymun Amca" isimli öyküsünün giriş bölümünü okudum. Kanser araştırmasında denek olarak kullanılan maymunun tatile çıkma ve dönüşte artık alzheimer deneyine gönüllü olma hayalini anlatan hüzünlü bölümü. O öyküyü seçerken aklımda bir acaba dolaşmıştı. Öyküde anlatılanları tartışırken endişemin tamamen yersiz olduğunu anlamış bulundum.   

Yazmak için iyi gözlem yapmaları gerektiğini, insanların eylemlerinden ziyade onları o eyleme iten nedenleri bulmak için kendilerini onların yerine koyarak düşünmeleri gerektiğinden bahsettim biraz da. 

Sonunda da önümüzdeki hafta için ödevlerini verdim:

"Bir hayvanın özgeçmişini yazın"

İçlerinden bir tanesi çok sevindi. Salonda dört adaşım vardı. Onlardan bir tanesiydi sevinen.

"Hayallerinden de bahsedebilir miyiz?" diye sordu..

"Evet" dedim, "Hayalsiz olur mu?"   

Anlatacaklarımdan geötim, önümüzdeki hafta getirecekleri yazıları, merakla, sabırsızlıkla bekliyorum.

Maymun Kılığındaki Bir Tavşan

Neyleyim İşaretin Evrensel Olamamış Dillerini

Uzak doğuluların yüzlerinin birbirne benzediği, birden fazlası ile karşılaşınca yüzlerini birbiri ile karıştırmanın sık yaşandığı söylenir. Eminim çekik gözlüler de bizler için aynı şeyi söylüyordur. 

Uzak doğulu birini gördüğümde yüzlerine dikkatle bakar, kendimce gözlem yaparım. ben aradaki farkı tespit ediyoe ve böylelikle yüzleri birbirne karıştırmıyorum. Araştırmacı blogcu hastalığı işte, ne diyeyim? 

Yüzleri değil garip olan. Onların vücut dilleri farklı, duyguların ses olarak dışa vurumu farklı. Döver gibi sevgi sözcükleri, mıyıldanır gibi nefret tümceleri işitmek olağan. Yüzler farklı ve tuhaf demek kolay geliyor sanırım. 

Bakın şu aşağıdaki iki cimcimeye. Bu diyarda, böylesi hallerle sokağa çıksala o saat "ciciş" damgası yerler. Kendi ülkelerinde askeri bir anlam taşıyıp taşımadığını bile bilmiyoruz. Kendi uzaklıklarına has bir işaret dilinde kimbilir ne demeye getiriyorlar?  

Hıdrellez Ateşi

Hıdrellez sabahı gün doğmadan kalkılır dut ağacına kurulan bir salıncakta sallanılır. "Derdim aşağı, kendim yukarı" denir. Böylelikle dertlerden silkinileceğine ve bir yıl boyu mutlu olunacağına inanılır.  Ya da dut ağacının köküne "Dut, belimin ağrısını yut" diyerek bel vurulur. Böylelikle bel ağrılarından kurtulacağına inanılır.

Hıdrellez gecesi bir gül fidanının dibine dilekler adanır, dilekler şekillerle belirlenir. Ev istenirse topraktan, kiremitten ev, bebek istenirse bebek, para istenirse gül dibine gümüş para konur. Dileklerin gerçekleşmesi için Hıdrellez uğuruna içtenlikle inanmak gerekir. İnanmayanların dilekleri gerçekleşmez.

Bereketli olması amacıyla gece yemekte ilk lokma ısırılıp yutulmadan çıkarılır, kağıda sarılıp bir saksıya konur. Bu işler yapılırken dua okunur, bereket dilenir.

Hıdrellez'in uğuruna inananlar mutlaka rüya görürlermiş, sabah bu rüyaları yaşlılar yorumlayarak yılın iyi veya kötü geçeceğini söylerler.

Hıdrellez gecesi iki tane ekmek mayalanır, kenara konur. Birine varlık diğerine yokluk denir. Sabah niyet tutulan hamur kabarırsa o yılın var yılı eğer kabarmazsa yok yılı olacağına inanılır.

Genç kızlar ve delikanlılar temiz bir tenekeye ağzına kadar su doldurup bunu evin herhangi bir yerine koyarlar. Sabah herkesden önce kalkıp hiç kimseye görünmeden o suya bakan ve güzelleşmek için dua eden kişinin bir yıla kadar duası kabul olurmuş. Hatta yüzünde bir sivilce bile çıkmazmış. Özellikle cildi bozuk sivilceli gençler Hıdrellezde suya bakma âdetini yaparlar.

Hıdrellez gecesi dört yol ağzında ateş yakılır, eski hasırlar yakılır, üzerinden en az üç kere atlanır.Hıdrellez gecesi ateşten atlayanlara pire, yılan, çıyan gelmez. Ateşten atlamak kötülükleri yok eder, Hıdrellez gecesi yakılan ateş pislikten arındırır, dedikoduları engeller. Yüzler yanmasın diye siyaha boyanır. Hıdrellez ateşine "Hastalıklar, kötülükler, dağlara taşlara olsun." diyerek taş atılır. Bu âdete ateş taşlama denir.

Hıdrellez gecesi kapı yanına taş konur. Eğer taşın altı karınca dolarsa o yıl bolluk, bereket olacağına dahası yöresine yerine göre bunlarca, binlerce teferruata daha inanılır. 

Uzun lafın kısası İzmir'de bri yerlerdeyseniz şayet, su kenarında dilek yazarken buluşmak üzere Hdrelleziniz kutlu olsun. 

Steven ile Bruce

Peter Benchley'in "Jaws" isimli kitabı yayımlanmasıyla, ABD'de çok satan kitaplar listesinin başına yerleşmesi bir oldu. Oraya yerleşen kitapların akıbeti ise zaten belliydi. İlla ki filme çekilmeliydi. Nitekim proje allanır, pullanır ve o güne kadar farklı televizyon dizilerinde bölüm yönetmenliği yapmış; aralarında "Duel"in de olduğu bir kaç televizyon filmi yönetmiş; sinemada ise 18 yaşında çektiği ve kimseciklerin bilmediği "Firelight" ile henüz bitirdiği "The Sugarland Express" dışında deneyimi olmayan bir gence: Steven Spielberg'e emanet edilir.

Herkesin bildiği bir romanı sinemaya taşımanın zorluklarını da, açık denizde geçen bir korku-macera filmi çekmenin zahmetlerini de çok iyi kestirmektedir Spielberg. Ancak bilmediği adı duyulmamış bir yönetmen olmanın filmin kadrosunu oluşturmakta önüne engel olarak çıkacağıdır. Teknik problemleri halletme yolunda ekibi ile önemli adımları atmıştır atmış olmasına da; filmdeki en önemli karakter, Polis Şefi Brody rolü için çaldığı kapılar defalarca yüzüne kapanmıştır. Gittiği bir ev partisinde sohbeti koyulttuğu Roy Scheider role kendisi talip olur.

Filmin açık denizde geçen sahnelerinde gerçek köpek balığı görüntüleri ile mekanik köpek balıkları kullanılacaktır. Her bir balığın işlevi farklıdır, su üzerindeki kafa hareketlerini yapan korkutucu dişli mekanik köpek balığı Steven'ın da, ekibinin de en sevdiği balıktır. Bruce ismi verilir ona.

Çekimler ilerlemiştir, ancak final hususu henüz net değildir. Peter Benchley kitabındakinden farklı bir final olmaması için uğraşmakta - magazinci ağzıyla diyecek olursak - seti birbirine katmaktadır. Spielberg ise ne istediğini çok iyi bilmektedir. İstediği de görkemli bir finaldir. Daha "görkem" dendği anda avuçlarının içi tatlı tatlı kaşınmaya başlayan prodüktörlerin kimden yana karar vereceği bellidir elbette. Olan Peter Benchley'e olur. Setten kovulduğu yetmezmiş gibi, bir daha Jaws setine adım atmasına bile mani olunur. Hal böyleyken, Steven ile aralarına vadesi uzun bir küskünlük girer. Ancak yıllar sonra Benchley bir ropörtajında "Steven'ın finali daha iyiydi" itirafında bulunur.

Çekimler biter. Montaj, müzik, ses efekti gibi filmin mutfağına dair çalışmalar başlayacaktır ki, Steven Bruce'u özler. Bruce ise çekimlerin bittiği yerde, okyanusun ta dibine terkedilmiştir. (Stüdyo turunda sergilenen başka bir mekanik köpek balığıdır.) Duyar ki, "Orca" denen bir film çekilmektedir, derhal o sete gider. Film ekibinin katil balina ile çekim esnasında yaşadığı zorluklara bakar bakar; Bruce ile olan zahmetli günlerini, film çekme zorluklarının üstesinden birlikte geldikleri mutlu günlerini yad eder.    

Film 1975 yaz sezonunda gösterime tantanalı biçimde girer. Amerikalı izleyicinin kalbi beyaz köpek balığının okyanusun serin sularında; her bir gaileden ırak vaizyette çimlenen Amityville sakinlerine saldırdığı sahneyi izlemeye dayanamaz. Artık çığlık atan mı ararsınız; korkudan ayılan, bayılan mı, dahası midesine yenilip oracıkta istifra etmeye yeltenen mi arasınız, hepsi vardır.

Sonrası malum.

Film mevcut bütün gişe rekorlarını kırar. Bizim tek kanallı ülkemizde bile TRT televizyonuna haber olur seyircinin feryat figan sinemadan kaçışları.

Sonrası malum. Steven Spielberg zirveye çıkan basamakları tırmanmaya devam eder. Üçüncü Türle Yakın İlişkiler hayranlıkla karşılanır. Engelsiz basamak olmaz söz konusu zirve ise. "1941" isimli film gişede yatınca, haset edenler derler ki:

"Bu filmin bütçesi II. Dünya Savaşı'nın maliyetinden bile fazla, yazık etti paracıklara Steven Spielberg Efendi."

Ancak bu yetmez, uydurmaya geçerler ve derler ki; "Yıllardır Alfred Hitchcock ile tanışmak için uğraşıyor, randevu alamıyor. Hitchcock bu tanışmaya aracılık etmeye kalkışanlara açıyor ağzını: 'Balıkla film çeviren çocukla mı tanışacak mışım?' diyor, yumuyor gözünü 'Bu ne cüret!' diye köpürüyor."  

Bütün bu taşlamalar vızıltı gibi gelir Steven'a, hatta gelemeden daha, tırıs gider öbür yana  İşi başından aşkındır onun, zira sırada önemli projeleri vardır. E.T. çekilecektir, Indiana Jones, "Kamçılı Adam"  lakabı ile üçlemeye evrilecektir...

Eee, sonrası malum işte...

Aşağıdaki fotoğrafta Steven ile Bruce'u görüyorsunuz... mutlu günlerinde.   

İnek?

İddia edilen odur ki, Alfred Hitchcock bir zamanlar "sinema oyuncuları birer inektir, rol yapmalarına gerek yoktur." demiştir.

Hakikaten de oyuncusun rol yapmasına karışmazdı Hitch, rol umurunda değildi, o oyuncunun kamera karşısında hangi açılardan görüntü vermesi gerektiğini dert edinmişt.

Elbette bu duruma en çok rol yapmak için kendini paralayan oyuncular bozulurdu. Görmezden gelindiklerini zannederlerdi. Biraz da bilinçli bir tercihti bu görmezden gelme hali. Mesela Rebecca filminde başrolü oynayan Joan Fontaine'i sette o kadar görmezden gelmişti ki kadının sinirleri bir, iki günde laçka olmuş ve ayakları geri geri gitmişti çekimlere. Kendini bir türlü oraya ait hissedememişti. Hitchcock'un Bayan Fontaine'den beklediği buydu zaten: oraya ait olmaması. Zira canlandırmasını istediği gereken karakter; olağanüstü zengin bir adamla evlenmiş ve onun çevresine ayak uydurmayı başaramayan, kocasının ölmüş olan ilk eşinin ağırlığı altında ezilen ve kendini bir türlü oraya ait görmeyen bir genç kadındı. Sonuç genç oyuncunun çektiği sıkıntıya değmişti, Akademinin en iyi kadın oyuncu adayları arasındaydı. O sene kazanamadığı ödülü ertesi yıl başka bir Hitchcock filmi olan Şüphe'deki (Suspicion) rolü ile aldı.

Keza Doris Day ile Julie Andrews'de usta yönetmen ile yıldızlarının sette barışmadığını zannetmişlerdi, ta ki çekimler bitene kadar. Paul Newman ile olan filminde aktör senaryoya ısınamamıştı, on dört maddelik bir mektup ile senaryoda aksadığını düşündüğü hususları yönetmene yazılı olarak bildirdi. Ne de olsa Actor's Studio oyuncusuydu, rolünü içselleştirmesi gerektiğine inancı tamdı. Yanıtını ertesi sabah sete geldiğinde, bir tepsinin içine konmuş bir puro yanında duran, daktilo edilmiş bir mektup olarak aldı. Mektup aşağı yukarı şu sözlerden ibaretti: "Azizim Paul. Bir Alfred Hitchcok filmi setindesin. Arkana yaslan, puronu tüttür, yaşadığın anların tadını çıkarmaya bak".

Oyunculara verdiği talimatlara uydukları ve kendi işine burunlarını sokmadıkları müddetçe tahammül edebilirdi. Bu kadar basitti işte. "Başını kırkbeş derece açı ile sağa çevirip, gözlerini sola döndüreceksin, ama dikkat et, çenen biraz yukarıda olsun" dediğinde oyuncular bundan bir şey anlamazlardı. Ancak film ortaya çıkınca yüzün perdedeki yerleşiminin mutlaka bir anlamı olduğunu görürlerdi. Filmler, daha çekimler başlamadan biterdi Alfred Hitchcock için. Bu yüzden oyuncularından ne istediğini çok iyi bilirdi.

Aşağıdaki fotoğraf 1960 yılına ait ve Sapık (Psycho) filminin setinde çekilmiş.

Yönetmen Norman Bates rolünü canlandıran Anthony Perkins'e hiç kıpırdamadan hem zararsız, hem de kuşku duyulması ve korkulması gereken bir adam algısı yaratabilek için kameraya hangi açıdan görüntü vermesi gerektiğini gösteriyor.

Perkins akıllı, söz dinliyor.